Goñi Portal Baserria
Herrigunean txertatua dagoen landa-izaerako eraikin nabarmena, Santa Maria Magdalena parrokia-elizaren burualdearen atzean.
Izenak adierazten duenez, herriko Santiago arku edo portaletik gertu zegoen, herriko harresian; Gorlizko elizatera zihoan bidearen abiapuntua zen, Portaleta kaletik –izan ere, kaleak ere aipatutako portala du erreferentziatza gisa.
Goñi Portalen egoerak okerrera egin zuen aurreko mendean, halako moldez non etxebizitza izaera galdu baitzuen laurogeiko hamarkadan, aurri zorian baitzegoen. Horrek berehala esku hartzera behartu zuen Udala, Plentziako Alde Zaharrean kokatutako landa-arkitekturako elementu nabarmen hori babesteko xedez. Izan ere, Ondare kultural izendatu zuten Euskal Ondare Kulturalaren Inbentario Orokorrean, monumentu multzoaren kategorian. Era berean, eremu arkeologiko izendatu zuten.
Hirigune Historikoa Birgaitzeko Plan Berezian interes arkitektoniko garrantzitsutzat jotzen denez, eraikin honek hainbat balio historiko, arkitektoniko eta urbanistiko ditu, eta, beraz, ezin hobea da kultura-erabileretarako.
Lehenengo eraikina, hiribilduaren mugetatik kanpo eta Gorlizekin muga egiten duen mugarriaren ondoan, lau angeluko oinplanokoa zen. Beheko solairuan korta, eta erdiko eskailera-kaxa zeuden; etxebizitza, berriz, solairu nagusian zegoen, eta banaketarik gabeko ganbara bi isurkiko estalkiaren azpian. XVIII. mendean, handitu zuten eraikina, alboko hormarteak eraikita. Sarbide independenteko bi etxebizitza prestatzea zen helburua, patin-eskailera baten bidez. Handitze hori lotuta dago etxebizitza-eskariarekin. Izan ere, nabigazioaren gorakadaren eraginez, demografiak eztanda egin zuen. Handitze horren ondorioz, eraikinak landa-eraikuntza izateari utzi zion, eta hiri-ingurunean integratu zen.
Interesatuko zaizu...
Conocido como Torreón, ya que la tipología del edificio corresponde a la de una casa torre. Actualmente sede del Museo de Plasentia de Butrón, dedicado a la historia marinera de la población y que tiene como finalidad recuperar y exhibir diferentes elementos de la historia de Plentzia y su comarca.
El Arco de Santiago hay que inscribirlo dentro del conjunto histórico-arquitectónico que conforma el casco histórico de Plentzia, incidiendo en su valor histórico.
Demolida y transformada en vivienda residencial, sigue manteniendo algunos elementos estilísticos y decorativos.
Ermita Humilladero de Santo Cristo del Amparo
Estéticamente el edificio carece de elementos decorativos de gran interés, salvo una breve espadaña a modo de campanario y los vanos cegados de su frente.
Iglesia de Santa María Magdalena
Construida entre el siglo XV y principios del XVI, es una austera iglesia gótica de las de tipo salón, de planta rectangular y 3 naves sin abovedar separadas por pilares. Este templo debe ser evaluado como parte del espléndido conjunto arquitectónico que ofrece el casco antiguo de la villa.
